O Szczyglicach

Położenie geograficzne

Położenie geograficzne Szczyglice położone są na północno-wschodnim skraju Garbu Tenczyńskiego, w dolinie, nieopodal Krakowa, kierując się na północny zachód – w odległości 8,5 km od Rynku Głównego. Graniczą z miejscowościami wchodzącymi w skład gminy Zabierzów, odpowiednio: od północy z Zabierzowem, od północnego-wschodu i wschodu z Rząską, od południa i zachodu z Balicami. Większość obszaru wsi rozłożona jest na lewym brzegu Rudawy, która opływa ją od zachodu i południa, natomiast prawobrzeżną część Szczyglic od reszty wsi oddziela droga z Krakowa do Kryspinowa (część szosy tranzytowej z Krakowa na Śląsk). Północna i środkowa część Szczyglic jest mocno pofałdowana z kulminacją wzniesień na wysokości 284–285 m n.p.m. – tam znajdują się najbardziej atrakcyjne krajobrazowo tereny wsi – wapienne wzniesienia ze Skałą Kmity (288 m n.p.m.) oraz lasy z przewagą buka i świerka; na południu – Młyńska Góra (262 m n.p.m.), na zachodzie teren Szczyglic wznosi się na 266 m n.p.m. W południowej części wsi znajduje się pastwisko nad Rudawą. Oś Szczyglic stanowi droga łącząca Mydlniki z Balicami, wzdłuż niej skoncentrowana jest najstarsza zabudowa miejscowości, przez wieś przebiega także szosa łącząca Kraków – Chrzanów – Oświęcim i autostrada A–4, a w pobliżu Szczyglic przebiega linia kolejowa – Kraków – Katowice. Nazwa Szczyglice – dawniej Sczeglice, Sczeglicze, Szczeglice – to nazwa patronimiczna i pochodzi od nazwy osobowej – nazwisko Szczygieł, które z kolei wywodzi się od nazwy ptaka – szczygła.

Nazwa

Szczyglice – dawniej Sczeglice, Sczeglicze, Szczeglice – to nazwa patronimiczna i pochodzi od nazwy osobowej – nazwisko Szczygieł, które z kolei wywodzi się od nazwy ptaka – szczygła.

Przynależność administracyjna

W dobie Sejmu Wielkiego (1788–1792) Szczyglice należały do powiatu krakowskiego. W czasach Wolnego Miasta Krakowa miejscowość wchodziła w skład gminy IV z siedzibą w Balicach. W 1872 r. wieś przynależała do obwodu powiatowego sądowego i notarialnego w Liszkach, urząd pocztowy mieścił się w Zabierzowie. W okresie dwudziestolecia międzywojennego, II wojny światowej i tuż po niej wieś znajdowała się w gminie Liszki w gromadzie Balice. Od 1 stycznia 1969 r. Szczyglice przynależały do gminy Zabierzów w powiecie krakowskim (obecnie powiat krakowski ziemski), województwo miejskie krakowskie (województwo małopolskie po ostatniej reformie administracyjnej z 1999 r.). Przed rokiem 1325 Szczyglice weszły w skład parafii w Morawicy – kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła, po przeszło 680 latach, w 2005 r. miejscowość ta znalazła się w nowo powstałej parafii w Balicach.

Zarys dziejów

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1374 r. w Starodawnych Pomnikach Prawa Polskiego, pojawia się tam Wyszko de Sczeglic, tak więc miejscowość wyłania się mroków dziejów przy okazji transakcji i zapisów prawnych – wymiany włości czy w procesach sądowych, gdzie stroną był mieszkaniec wsi oraz w spisach podatkowych. W 1382 r. właścicielem wsi była kapituła krakowska, która 24 maja odstępuje połowę swych włości Ottonowi z Borku, w zamian za równoważną część jego posiadłości w tymże Borku, a także 120 grzywien i konia wartości kolejnych 20 grzywien. Dokumenty wymieniają innych mieszkańców Szczyglic na przełomie XIV i XV wieku. Są to w chronologicznej kolejności: Janko (1381), Klara (1388), Wisław (1388), Kathusa Szczyglice Paweł Jagło Kaplica pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczyglicach, fot. P. Jagło 115 (1388), Sądko brat Macieja ze Szczyglic (1398). W 1398 r. Stanisław, prokurator z Balic, sądzi się z Dziersławem de Ikmanuice o część posiadłości Macieja ze Szczyglic. W 1415 r. Szczyglice oraz Burów i Balice występują po raz pierwszy w kontekście rodziny Ossolińskich – Jan i Mikołaj z Ossolina swe posiadłości zastawiają za 600 grzywien Kunardowi (Konradowi) Frankenbergowi z Komorzna na Śląsku. W 1416 r. Zaklika z Balic, w porozumieniu z Janem i Mikołajem, odkupuje zastaw. Mikołaj Ossoliński herbu Topór (zm. 1459) zakupił w 1437 r. za 300 grzywien od kuzynki Anny, córki Zakliki z Balic, jej posiadłość w Szczyglicach, Balicach i Burowie. Z powyższych zapisów sądowniczych dowiadujemy się, że w Szczyglicach był młyn – wspomniany Mikołaj Ossoliński w 1451 r. zastawia Żegocie z Czernichowa jednego kmiecia ze Szczyglic i pół tamtejszego młyna za 65 florenów węgierskich. W latach 1470–1480 wieś należała do parafii w Morawicy, a jej właścicielami byli Andrzej Ossoliński i Jan Olbrycht z rodu Toporczyków. W tym czasie w Szczyglicach były karczma z rolami i łany kmiece. W latach 1490–1494 Szczyglice wraz z Balicami i Burowem zapłaciły poradlne z 12 łanów, w 1498 z 13, rok później z 10, szacowne były z wymienionymi miejscowościami jeszcze w 1581 r. Do 1507 r. całość wsi była własnością rodu Ossolińskich. Zapisy z okresu nowożytnego, informujące o Szczyglicach, to przede wszystkim rejestry poborowe (podatkowe), stąd dowiadujemy się, kto był właścicielem, ile i jakie dobra posiadał, a wreszcie jakie podatki uiszczał. W 1629 Jan Amandus oddawał pobór 77 florenów i 10 groszy z posiadłości w Balicach, Mnikowie i Szczyglicach, a w 1680 r. właściciel Szembek – prawdopodobnie Stanisław – syn Aleksandra, burgrabiego zamku krakowskiego, oddaje podatek w wysoko- ści 609 florenów i 18 groszy. W 1783 r. wieś należy do Jabłonowskiego starosty lubiatowskiego, a w okresie obrad Sejmu Wielkiego w latach 1790–1791 miejscowość przechodzi na własność Urszuli Darowskiej – pisarzowej ziemskiej krakowskiej. W tym czasie Szczyglice zamieszkiwało: 112 osób (1787), a trzy lata później 113 osób (55 mężczyzn i 58 kobiet) w 18 domach, w 1791 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się tylko o jedną kobietę. W tym czasie w miejscowości były także folwark i karczma. W połowie XIX w. na mapie Carla Richtera Kummerera (Administrativ–Karte…, skala 1:115 200, wydanej w Wiedniu w 1855 r.) przedstawiono przebieg Rudawy na terenie Szczyglic wraz z kompleksami leśnymi, drogami, zabudową i folwarkiem. W czasie powstania styczniowego Kraków i jego okolice stanowiły miejsce werbunku ochotników i przerzutu broni do Królestwa Polskiego. 6 sierpnia 1863 r. austriacki patrol wojskowy przechwycił w Szczyglicach powstańczy wóz z amunicją (6000 naboi). W 1872 r. właścicielem posiadłości dworskiej w Szczyglicach z Podkamyczem był Stanisław Homolacs (1846–1909), uczestnik powstania styczniowego 1863 r. i wiceprezes Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego. Według spisu z 1870 r. wieś zamieszkiwało 161 osób. W 1886 r. we wsi znajdowały się 24 domy, 155 mieszkańców, szko- ła ludowa, a na obszarze dworskim 1 dom wraz 11 mieszkańcami. W 1890 r. liczba mieszkańców wzrosła o 11 osób, a domów o jeden. Tuż po odzyskaniu niepodległości w 1921 r. Szczyglice zamieszkiwało 251 osób w 39 domostwach, 10 lat później liczby te zwiększyły się odpowiednio do: 317 i 50. W latach okupacji niemieckiej w Szczyglicach znajdowała się drużyna Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej należąca do Obwodu Krzeszowice. Ludność Szczyglic eksploatowana była przez całą wojnę, najbardziej wykorzystywana była w 1944 r. przy pracach ziemnych w pobliżu lotniska w Balicach. W 1959 r. utworzono rezerwat krajobrazowy Skała Kmity o powierzchni 19,36 ha, miejsce to było już od XIX w. celem wycieczek pieszych z Krakowa i okolic. Z nazwą skały związana jest legenda o tragicznej miłości rycerza Kmity do Olimpii Bonerówny w początkach XVI w. W latach 60. XX w. we wsi działały: kółko rolnicze i koło gospodyń wiejskich, powstał też Dom Ludowy, a w nim świetlica, która (co zosta- ło odnotowane w miejscowej kronice): …posiada radio i telewizję”, a jak dalej informowano na posiedzeniu Gromadzkiej Rady Narodowej w Balicach 30 czerwca 1968 r.: „Prace kulturalnoKrzyż przydrożny w Szczyglicach, fot. P. Jagło 116 oświatowe, a przede wszystkim czytelnictwo książek cieszą się dużym powodzeniem w okresie jesiennozimowym, zaś na wiosnę i w okresie lata, to jest z chwilą nastania prac polnych, zmniejsza się ilość czytelników, a także inne imprezy nie mają już takiego powodzenia. 1 stycznia 1964 r. Szczyglice wchodzące w skład gromady Balice i mają 429 mieszkańców. W XX w. przeprowadzono poważne inwestycje drogowe – wybudowano na terenie wsi drogi: Zabierzów – Balice – Kryspinów oraz autostradę Kraków – Katowice. W 1995 r. został założony w Szczyglicach Klub Piłkarski „Dragon” – barwy niebiesko-białe. Obecnie występuje w grupie I krakowskiej klasy rozgrywkowej A, gdzie zajmuje 3 miejsce (stan na 15 września 2008 r.).

Zabytki

Według Studium historyczno-konserwatorskiego… z 1986 r. we wsi Szczyglice znajdowało się kilka, już nieistniejących, zabytkowych i tradycyjnych dla okolic zabudowań: dwie kryte strzechą chałupy powstałe prawdopodobnie na przełomie XIX i XX w. oraz stodoła pochodząca z tego samego okresu. Historyczna jest także sieć dróg bitych – jak główna, przebiegająca przez centrum wsi, stanowiąca wariant połą- czenia Mydlnik z Balicami czy trakt do Rząski, prowadzące w kierunku północno-wschodnim odgałęzienie drogi głównej – i tych polnych podkreślających dawne rozłożenie pól. W Szczyglicach nigdy nie znajdowało się zbyt wiele zabudowań sakralnych: figura z początku XX wieku usytuowana w północno-zachodniej części wsi, krzyż powstały po 1933 r. ustawiony przy ul. Długiej czy współczesna płaskorzeźba Chrystusa Frasobliwego przymocowana do drzewa na ul. Do Cegielni. Przez setki lat mieszkańcy uczęszczali na msze do oddalonego o 7 km kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja Apostoła w Morawicy, niejednokrotnie uroczyście, pod ufundowanym przez siebie sztandarem (nie zachował się do czasów obecnych, uległ zniszczeniu w czasie II wojny), zatrzymując się przy przydrożnych kapliczkach. Powyższe fakty legły u podstaw decyzji o wybudowaniu kaplicy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczyglicach. Na przełomie lat 20. i 30. XX w. urlopy na letnisku we wsi spędzali często krakowianie (na przykład w 1933 r. gościło tam stale 30 letników), wśród nich doktor praw Henryk Prącik z żoną Melanią i z dziećmi. W uroczym zakątku zakola Rudawy, Prą- cikowie wybudowali w latach 30. XX w. dom, a obok niego, w czerwcu 1936 r. przystąpiono do budowy kaplicy. Prace posuwały się w szybkim tempie i już około 15 sierpnia 1936 r. budowa był zakończona. Tydzień później poświęcił ją ksiądz kanonik Jan Danek z Morawicy, jednocześnie od fundatorów otrzymał on symboliczne klucze do kaplicy. W tym czasie kaplica posiadała wieżyczkę zwieńczoną krzyżem z sygnaturką zakupioną przez fundatorów, wyposażeniem wnętrza zajął się proboszcz z Morawicy. Jeszcze w trakcie prowadzonych prac budowlanych Prącikowie wystarali się w kurii diecezjalnej w Katowicach o relikwie św. Placyda i św. Aurelii, które zostały umieszczone w stole ołtarzowym. Pierwszą Mszę św. odprawił tam ksiądz Jan Danek w czasie Świąt Wielkiej Nocy, w kwietniu 1937 r., od tego czasu tylko cztery razy w roku odprawiano nabożeństwa w kaplicy. Początki sprawowania ofiary świętej w kaplicy może rozjaśnić krótka notka prasowa w „Dzwonie Niedzielnym” nr 17 z 25 kwietnia 1937 r. Dowiadujemy się z niej, że 10 kwietnia w kapliczce odbył się Dzień Chorych, zorganizowany dla potrzebujących, którzy nie mogli dotrzeć do kościoła parafialnego. Mszę św. odprawił ksiądz Jan Danek. W czasie uroczystości poświęcono wspomniany sztandar, który, według proboszcza parafii, miał zachęcać wiernych do podążania pod nim, wspólnie z mieszkańcami Aleksandrowic i Balic, na Msze św. do Morawicy, nawiązując tym samym do dawnego zwyczaju. W czasie okupacji niemieckiej w domu Prą-cików zamieszkał, pochodzący z Cholerzyna, ks. Marceli Stanisław Góralczyk z zakonu OO. Pijarów w Rakowicach. Stał się animatorem życia religijnego przy kaplicy. W kwietniu i maju 1946 r. dokonano przebudowy kaplicy. Powiększono ją z 5 do 27 m2 . Cegłę rozbiórkową na rozbudowę otrzymano z Rakowic, dzięki pomocy księdza Marcelego Stanisława Góralczyka. Część materiałów zakupili Prącikowie, a pracami budowlanymi zajęli się mieszkańcy Szczyglic. Jednocześnie, dzięki staraniom morawickiego proboszcza i fundatorów, kuria krakowska przemianowała kaplicę z prywatnej na publiczną, fakt ten uroczyście poświadczał książę kardynał arcybiskup Adam Stefan Sapieha zwracając się w indulcie do księ- dza Jana Danka 13 maja 1946 r.: Widok zabudowań w Szczyglicach, fot. P. Jagło 117 Pragnąc okazać troskę o początek duchowy Twoich Parafian, zamieszkałych we wsi Szczyglice, (…) powagą Naszego Urzędu dajemy możność i przyzwalamy, aby w Kaplicy w Szczyglicach, którą ogłaszamy jako publiczną (…) za Twoim i Twoich następców przyzwoleniem, każdy kapłan, Przenaj- świętszą Ofiarę Mszy (…) mógł odprawiać… ale tylko przez 10 lat, potem okres ten został przedłużony 15 października 1956 r. na kolejne dziesięciolecie. 19 maja 1946 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie przebudowanej kaplicy. Po 11 latach morawicki proboszcz wraz z rodziną Prącików wystąpili do arcybiskupa Eugeniusza Baziaka – metropolity krakowskiego i lwowskiego o pozwolenie na powiększenie szczyglickiej kaplicy. Zgodę uzyskano 26 marca 1957 r. i kilka miesięcy później dokonano największej rozbudowy – kaplica zwiększyła się o kolejne 28 m2 . Fundusze na dokonaną, między 26 sierpnia a 18 września, przebudowę (której koszt wyniósł 20 206 zł 56 gr), pochodziły w ca- łości ze składek szczygliczan. Oni też wykonali całą pracę murarską i ciesielską. Podczas ostatniej przebudowy kaplicy w latach 90. XX wieku uzyskała ona obecną powierzchnię – 65 m2 . W kaplicy regularnie, od wspomnianego przeze mnie wyżej indultu, odbywały się Msze św. w niedziele i święta, a także gorzkie żale, droga krzyżowa, a w miesiącach – maju, czerwcu i październiku nabożeństwa wieczorne. Kaplicą zawsze opiekowali się mieszkańcy Szczyglic, którym od 1967 r., po założeniu domu zakonnego Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus w Balicach (pod nr 204), pomagają zakonnice. Po niedzielnej Mszy św. w kaplicy, w domu Prącików, bądź w Domu Ludowym odbywały się katechezy oraz zajęcia na świeżym powietrzu dla dzieci w wieku przedszkolnym. Kaplica była i jest miejscem święcenia wielkanocnych potraw w Wielką Sobotę. Szczyglicka kaplica zapisała się w dziejach wsi. 1 maja 1977 r. do Szczyglic zawitał kardynał arcybiskup Karol Wojtyła – odprawił Mszę św. i wygłosił kazanie. To wydarzenie upamiętnia tablica wmurowana przy wejściu do kaplicy. Bez wątpienia zasłużonym dla Szczyglic spo- łecznikiem był dr Henryk Prącik (1891–1974). Pochodził Krynicy. Maturę zdał w gimnazjum w Bochni. Studia ekonomiczne kończył w Grazu. Tytuł doktora praw uzyskał po studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim 20 czerwca 1928 r. W czasie I wojny światowej zmobilizowany do c.k. armii, przebywał w Krakowie. Po wojnie wstąpił do nowo powstałego Wojska Polskiego. W stan spoczynku przeszedł w stopniu porucznika. W 1919 r. ożenił się z Melanią z Drohomireckich (ur. 1886 w Żywcu – zm. 1964), mieli trójkę dzieci: Henrykę, Marię i Grzegorza. W latach 30. XX w. Prącikowie sprowadzili się do Szczyglic, wybudowali tam dom jednokondygnacyjny, który do dziś zamieszkują potomkowie doktorostwa, przed nim, patrząc od strony rzeki Rudawy, stoi rzeczona kaplica. Powstanie kapliczki w 1936 r. oraz kolejne jej rozbudowy w latach 1946 i 1957 wzbogaciły życie religijne i społeczne w Szczyglicach – regularnie w latach powojennych prowadzono katechezę i nauczanie przedmiotów ścisłych – w czym pomagał też doktor Henryk Prącik. Jego działalność tym bardziej zasługuje na pamięć, ponieważ do dziś w Szczyglicach nie powstał inny, duży obiekt sakralny

 

ŹRÓDŁO:

Monografia Gminy Zabierzów

pod redakcją naukową Piotra Hapanowicza i Stanisława Piwowarskiego